De kaart van Jacob van Deventer uit 1560 “de verdedigde stad”

Stadsrechten: Doesburg ontving stadsrechten in 1237 en in het jaar 1343 breidde de stad nog verder uit nadat Hertog Reinald II van Gelre en Zutphen hiervoor toestemming had gegeven. Op de kaart zien we dat de huidige Ooipoortstraat en Meipoortstraat binnen de muren van de stad zijn gebracht.

Jacob van Deventer was keizerlijk cartograaf in diens van Karel V en werkte later in opdracht van Filips II om alle Nederlandse steden in kaart te brengen. Het doel hiervan was , in de 80 jarige oorlog puur van militair-strategische aard. Alle 250 door hem gemaakte stadsplattegronden op een vergelijkbare schaal van ongeveer 1:8.000 en met het noordoosten boven.

De kaart uit 1560 van Jacob van Deventer is de basis voor de verdedigde stad maar hoe zag Doesburg er nu uit vanaf de 1343 tot aan de 80 jarige oorlog?

We weten dat Reinoud van Gelre toestemming heeft gegeven voor de aanlag van muren, torens, grachten en poorten. Dit is tevens een uitbreiding van de stad daar er enige jaren geleden is vastgesteld dat er een eerdere stadgracht liep ter hoogte van de Kloosterstraat en een breedte had van ongeveer 25 meter.

Wat zien we op de kaart?: Op de kaart van Jacob van Deventer zien we Doesburg waar de Oude IJssel nog stroomt ten oosten van de stad (achter de huidige Nahuyssingel) en de IJssel ten westen van de stad. Op de kaart zien we voornamelijk aan de oostkant de meeste van de in het totaal 18 muurtorens. De toegang tot de stad ging door de Meipoort, Koepoort, Veerpoort of de Ooipoort. Aan de westkant was de stad voorzien van minder torens maar daar was de brede IJssel in feite de bescherming van de stad.

Het Rondeel: Aan de westzijde van de stad , iets ten noorden van de Waterstraat is op de kaart ook een rondeel te zien. Een rondeel is een halfrond laag bouwwerk waar geschut op geplaatst kon worden. In de meeste gevallen was een rondeel in een stadswal/muur een toren waarvan men het bovendeel heeft gesloopt om het te kunnen verlagen. Strategisch een juiste plek want ook kon men hiervandaan het scheepvaart verkeer op de IJssel controleren. Een mooi voorbeeld van een rondeel aan de muur is nog te zien in Elburg

De Dwangburcht: Nadat de Hertog Karel van Gelre in 1527 het stadskasteel liet afbreken liet hij een “dwangburcht” bouwen aan de oostzijde van de stad. Deze heeft vrijwel zeker gestaan op de “witte vlek” op de kaart van Jacob van Deventer. Doel van deze dwangburcht was om de macht van de steden onder controle te houden. Een mooi voorbeeld van zo’n nog bestaande dwangburcht is nog te zien in Medemblik. Nadat de dwangburcht door de burgers is bestormd is deze op de Rode toren na gesloopt en deze ging een onderdeel uitmaken van de stadsmuur.

Wisselen van bezetter: In 1540 is de stad nog beschreven als “een arme, onbelangrijke en weerloze stad die van alle kanten eenvoudig te belegeren valt”. Dit blijkt wel in de Tachtigjarige oorlog als de stad regelmatig wisselt tussen de Spaanse en de Staatse troepen. In 1576 is de stad weer in Staatse handen maar in 1585 verjaagd de bevolking de Staatse troepen weer en valt de stad weer onder Spaans gezag.

In 1586 belegert de Engelse graaf Leicester de “well walled and double ditched city” maar na een zwaar bombardement bezwijkt de stadmuur bij de huidige Bresstraat en is de stad weer in Staatse handen. De stad is mede verovert doordat op aanwijzing van een uitgeweken magistraat de grachten zijn drooggelegd.

Dit laatste is van belang voor de latere verdedigingswerken van de stad en heeft men om dat te voorkomen op dergelijke plekken extra versterkingen weten aan te leggen. Gezien de ontwikkeling van de bewapening bleek wel dat een middeleeuwse stad met stadsmuren niet bestand was tegen het Spaanse wapengeweld.

Stadsmuren waren door de verbetering van het geschut niet meer “van de tijd” en moest er wat aan de verdediging van de Doesburg gaan gebeuren.

Opgravingen gracht, muur en wal aan de Meipoort in mei 2020

bronnen: www.deroodetooren.nl